ارزیابی نقش مخاطرات ژئومورفولوژیکی در روند توسعه فیزیکی شهرها (مورد مطالعه: شهر قروه)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری ژئومورفولوژی، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا، تهران

2 کارشناس ارشد هیدروژئومورفولوژی، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا، تهران

3 کارشناس ارشد جغرافیای سیاسی، دانشگاه فردوسی،

چکیده

روند افزایشی جمعیت سبب تسریع در توسعه فیزیکی شهرها وافزایش مخاطرات ژئومورفولوژی درنواحی شهری شده است. با توجه به اهمیت مخاطرات و همراه بودن آن با خسارات جانی و مالی، در این پژوهش به ارزیابی مخاطرات پیش­روی محدوده شهری قروه و ناحیه منفصل شهری قلعه پرداخته شده است.با توجه به اینکه هدف از این پژوهش شناسایی مخاطرات ژئومورفولوژی شهر قروه است، ابتدا با استفاده از لایه­ های اطلاعاتی مختلف و اطلاعات کتابخانه­ای وبازدیدهای میدانی، وضعیت کلی منطقه مورد ارزیابی قرار گرفته شده است و۳ نوع مخاطره حرکات دامنه­ای،سیلاب و فرونشست برای منطقه تشخیص داده شده است و سپس با استفاده از منطق فازی، استفاده از تصاویر راداری و روش SBAS و همچنین استفاده از بازدیدهای میدانی،‌ به ترتیب مناطق مستعد وقوع حرکات دامنه­ ای، فرونشست و سیلاب شناسایی شده است.نتایج ارزیابی­ ها بیانگر این است که محدوده مطالعاتی خصوصا نواحی حاشیه جنوبی شهر قروه و حاشیه رودخانه قلعه با حداکثر ۴۷میلی­متر فرونشست،‌ دارای پتانسیل بالایی جهت فرونشست است. همچنین با توجه به وضعیت رودخانه قلعه، مناطق حاشیه ­ای این رودخانه که در طی سال­ های اخیر مورد توجه سکونتگاه­ های زیادی قرار گرفته است، دارای پتانسیل زیادی جهت وقوع سیلاب است و به علاوه بخش ­هایی از محدوده غربی شهر قروه که به سمت دامنه­ های کوه کولاوا پیش­روی کرده­اند، درمعرض حرکات دامنه ­ای هستند.

تازه های تحقیق

توسعه فیزیکی شهرها به عنوان امری اجتناب ناپذیری محسوب می­شود که در طول زمان می­تواند مخاطراتی را به همراه داشته باشد. در مناطق مختلف با توجه به شرایط زمین­ساختی، هیدروژئومورفولوژی و اقلیمی، نوع مخاطرات متفاوت خواهد بود. با توجه به اینکه وقوع مخاطرات بخصوص در مناطق شهری می­تواند با خسارات جانی و مالی زیادی همراه باشد، بررسی و شناسایی نوع مخاطرات در مناطق شهری ضروری است که بر این اساس در پژوهش حاضر به ارزیابی مخاطرات پیش­روی محدوده مطالعاتی پرداخته شد. در پژوهش­های پیشین، مناطق شهری عمدتا از نظر احتمال وقوع یک مخاطره مورد ارزیابی قرار گرفته است و یا اینکه به شناسایی مناطق با پتانسیل کم مخاطره­پذیری برای توسعه شهری پرداخته شده است. اما در این پژوهش بر خلاف بسیاری از پژوهش­های پیشین، به شناسایی انواع مخاطرات احتمالی برای محدوده مطالعاتی پرداخته شده است. نتایج حاصل از ارزیابی­ها بیانگر این است که محدوده مطالعاتی مستعد وقوع ۳ مخاطره فرونشست، سیلاب و حرکات دامنه­ای است. در واقع، در طی سال­های اخیر روند برداشت بی­رویه از آب­های زیر­زمینی سبب شده است تا دشت قروه به طور میانگین با افت ۵۵/. متری سطح آب­های زیرزمینی مواجه باشد که رقم بسیار بالایی است و همین عامل سبب شده است که محدوده مطالعاتی در حاشیه جنوبی شهر قروه و همچنین حاشیه رودخانه قلعه در طی دوره زمانی ۲ ساله (۱۱/۰1/201۶ تا ۱۹/۱۲/2017) دارای حدود ۴۷ میلی­متر فرونشست باشد. بنابراین می­توان گفت که یکی از مخاطرات پیش­روی محدوده مطالعاتی، مخاطرات ناشی از فرونشست است که با توجه با اینکه به صورت تدریجی صورت می­گیرد کم­تر احساس می­شود ولی در بلند مدت می­تواند آسیب زیادی را به نواحی سکونتگاهی و ساخت و سازهای سنگین وارد کند. یکی دیگر از مخاطرات پیش­روی محدوده مطالعاتی، مخاطره ناشی از وقوع سیلاب­های احتمالی است. در طی سال­های اخیر روند توسعه فیزیکی شهر قروه و ناحیه منفصل شهری قلعه، به سمت حریم رودخانه قلعه بوده است که همین امر سبب شده است تا بسیاری از نواحی سکونتگاهی در معرض وقوع سیلاب قرار گیرند. همچنین مخاطرات احتمالی ناشی از حرکات دامنه­ای نیز به عنوان یکی دیگر از مخاطرات پیش­روی محدوده مطالعاتی محسوب می­شود. در واقع، در طی سال­های اخیر روند توسعه فیزیکی بخشی از شهر قروه به سمت دامنه­های کوه کولاوا سبب شده است تا بخشی از مناطق غربی شهر قروه در معرض مخاطره ناشی از حرکات دامنه­ای قرار گیرد. موارد مذکور بیانگر این است که شهر قروه از سمت جنوب و حاشیه رودخانه قلعه در معرض فرونشست، از سمت رودخانه قلعه در معرض سیلاب و از سمت غرب در معرض حرکات دامنه­ای قرار دارد ‌که این بیانگر عدم توجه به اصول ژئومورفولوژی شهری در مکان­گزینی بخشی از نواحی سکونتگاهی محدوده مطالعاتی است. بنابراین لازم است تا در برنامه­ریزی­ها آتی به منظور کاهش آسیب­پذیری نواحی سکونتگاهی در برابر مخاطرات احتمالی، از حرکت این نواحی به مناطق آسیب­پذیری جلوگیری به عمل آید. با توجه به نتایج پژوهش حاضر، پیشنهادات زیر مطرح می­گردد:

-شناسایی مناطق مستعد وقوع مخاطرات ژئومورفولوژیکی

- جلوگیری از توسعه شهری به سمت مناطق مخاطره­آفرین

-تعیین جهات مناسب جهت توسعه فیزیکی آتی شهر

-آگاهی بخشی به نواحی سکونتگاهی در معرض مخاطرات

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Evaluation of the Role of Geomorphological Hazards In The Process of Physical Expansion of Cities (Case Study: Qorveh City)

نویسندگان [English]

  • Hamid Ganjaeian 1
  • Morteza Akbarian 2
  • Amirali Abbaszade 3
1 Ph.D. Candidate of Geomorphology, Tehran University
2 M. A Hydrogeomorphology, Tehran University
3 M.A. Political geography, Ferdosi University
چکیده [English]

The population growth has accelerated the physical expansion of cities and increased the risk of geomorphology in urban areas. Considering the importance of hazards and its association with casualty and financial damages,this study evaluates the hazards facing the urban area of Qorveh and Qaleh discontinuous urban area.Since the purpose of this study is to identify the geomorphological hazards of Qorveh city,firstly using different information layers and library information and field observations,the general status of the area has been evaluated and three types of risk of slope movements, flood and subsidence have been identified for the region. Then, using fuzzy logic, radar images, and SBAS method, as well as field observations, the susceptible areas of slope movement, subsidence, and flood were identified, respectively. The results indicate that the study area, especially the southern margin of Qorveh and the margins of the Qaleh River, with a maximum of 47 mm subsidence, has a high potential for subsidence. Also, due to the status of the Qaleh River, the marginal areas of this river that have been the focus of many settlements in recent years have great potential for flooding, as well as parts of the western area of Qorveh which advance towards the slopes of Mount Kolava, are subject to slope movements.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Physical expansion
  • Geomorphology hazards
  • Qorveh
  • ABAS
[1] اصغری کلجاهی، نمکچی، فاطمه؛ واعظی هیر، عبدالرضا (1395) پهنه­بندی خطر زمین­لغزش در منطقه غرب شهرستان خوی با استفاده از روش آنبالاگان، نشریه جغرافیا و برنامه­ریزی، سال 20، شماره 56، صص ۳۸-۱۹
[۲] جمالی، میثم؛ مقیمی، ابراهیم؛ جعفرپور، زین­العابدین، کردوانی، پرویز (۱۳۹۴) تحلیل فضایی مخاطرات ژئومورفولوژیکی توسعه شهر در حریم رودخانه خشک کلان شهر شیراز، نشریه تحلیل فضایی مخاطرات محیطی، سال ۲، شماره ۳، صص ۶۱-۵۱
[۳] راد، مژگان؛ وفاخواه، مهدی؛ غلامعلی­فرد، مهدی (۱۳۹۶) پهنه بندی سیل با استفاده از مدل هیدرولیکی HEC-RAS در پایین دست حوضه آبخیز خرم­آباد، مجله مخاطرات محیط طبیعی، دوره ۷،‌ شماره ۱۶، صص ۲۲۶-۲۱۱
[۴] روستایی، شهران؛ جباری، ایرج (۱۳۹۱)  ژئومورفولوژی مناطق شهری، انتشارات سمت، چاپ پنجم
[۵] روستا، زهرا؛ منوری، سیدمسعود؛ درویشی، مهدی؛ فلاحتی، فاطمه؛ مروتی، مریم (۱۳۹۲) ارزیابی روند توسعه فیزیکی شهر شیراز و تأثیر شرایط فیزیوگرافیک بر روی روند تغییرات کاربری اراضی، مجله جغرافیا و برنامه­ریزی محیطی، سال ۲۴، شماره ۱، صص ۲۰۰-۱۸۳
 [۶] شایان، سیاوش؛ پرهیزگار، اکبر؛‌ سلیمانی­شیری، مرتضی (۱۳۸۸) تحلیل امکانات و محدودیت­های ژئومورفولوژیک در انتخاب محورهای توسعه شهری (نمونه موردی:‌شهر داراب)، فصلنامه مدس علوم انسانی، دوره ۱۳، شماره ۴، صص ۵۳-۳۱
[۷] سپهر، عادل؛ کاویانی، راحیل (۱۳۹۳) طبقه­بندی تحمل­پذیری مناطق شهری کلان شهر مشهد به مخاطرات محیطی با استفاده از برنامه­ریزی خطی تعامل تناوبی سیموس (SIMUS)، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، سال ۳، شماره ۹، صص ۱۴۱-۱۲۵
[۸] شریفی­کیا، محمد (13۹1) تعیین میزان و دامنه فرونشست زمین به کمک روش تداخل سنجی راداری (D-InSAR) در دشت نوق-بهرمان، مجله برنامه­ریزی و آمایش فضا، دوره 16، شماره 3، صص ۷۷-۵۵
[۹] صفاری، امیر؛ جعفری، فرهاد (1395) سنجش مقدار و پهنه­بندی خطر فرونشست زمین با استفاده از روش تداخل سنجی راداری (مطالعه موردی: دشت کرج –شهریار)، فصلنامه علمی ـ پژوهشی و بین­المللی انجمن جغرافیای ایران، سال 4، شماره 48، صص ۱۸۸-۱۷۵
[۱۰] فریدونی کردستانی، مژده (۱۳۹۵) ارزیابی ژئومورفولوژیکی تناسب زمین برای گسترش کالبدی شهر مریوان، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خوارزمی، دانشکده جغرافیا
[۱۱] قهرودی تالی، منیژه (۱۳۹۱) آسیب­پذیری خطوط ریلی شمال دشت لوت در مقابل سیلاب، مجله جغرافیا و مخاطرات محیطی، سال ۱، شماره ۲، صص ۱۸-۱
[۱۲] گروسی، لیلا (1395) امکان‌سنجی توسعه‌ اراضی زراعی با توجه به ویژگی‌های ژئومورفولوژیکی (مطالعه موردی شهرستان قروه)، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا
[۱۳] گنجائیان، حمید (1395) هیدروژئومورفولوژی و پایداری آبراهۀ‌ حوضه رود شور با مدیریت اهداف توسعه شهری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده جغرافیا
[۱۴] ملکی، امجد؛ دهساری، مهین؛ رضائی، پیمان (1394) تنگناهای ژئومورفولوژیک توسعه کالبدی شهر جوانرود با استفاده از مدل منطق فازی. مجله برنامه­ریزی و آمایش فضا، دانشگاه تربیت مدرس، دوره ۱۹، شماره 4، صص 159-183 
[۱۵] نیری، هادی؛ کرمی، محمدرضا؛ سالاری، ممند (1395) پهنه­بندی خطر زمین­لغزش از طریق ارزیابی متغیرهای محیطی با استفاده از مدل تحلیل شبکه­ای (مطالعه موردی: شهر بیجار)، مجله پژوهش­های کمی، سال ۵، شماره 4، صص ۱۳۶-۱۲۱
[۱۶] یوسفی، سمانه (۱۳۹۷)  ارتباط بین زمین لغزش­ها با شدت فرسایش و رسوبدهی در حوضه دارابکلا (ساری)،‌ پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه مازندران، دانشکده ‌ علوم انسانی و اجتماعی
17-Chen, M.,  Tomás, R.,  Li, Zh.,  Motagh, M., Li, T., Hu, L., Gong, H., Li, X.,  Yu, J.,  Gong, X. (2016).  Imaging Land Subsidence Induced by Groundwater Extraction in Beijing (China) Using Satellite Radar Interferometry, Remote Sens, 8(6), 468
18-Declercq, P.,  Walstra, J., Gérard, P., PirardM E., Perissin, D., Meyvis, B., Devleeschouwer, X­. (2017). A Study of Ground Movements in Brussels (Belgium) Monitored by Persistent Scatterer Interferometry over a 25-Year Period, Geosciences 7040115
19-Dong, S., et al. (2014). Time-series analysis of subsidence associated with rapid urbanization in Shanghai, China measured with SBAS InSAR method. Environmental earth sciences. 72(3): p. 677-691.
20-Based on InSAR Observation from 1992 to 2010, Appl. Sci. (2017). 7, 466; doi:10.3390/app7050466
21-Larsen. L., Vitali, F. (2009). urban development and graet challenge for urban planner view of theoretical research. Urban economy confrance. Melburn.Australia
22-León‚ J. March‚ A. (2014). Urban morphology as a tool for supporting tsunami rapid resilience: A case study of Talcahuano, Chile‚ Habitat International‚ Volume 43, Pages 250–262.
23-Silva, F. V. Bonuma, N. B. Uda, P. K. (2014). Flood Mapping In Urban Area Using Hec-Ras Model Supported By GIS, International Conference on Flood Management, 9pp.
24-The International Disaster Database (EM DAT). (2016). http://www.emdat.be/about.
25-Wang W., Zhang W., Xia Q. (2012). .Landslide Risk Zoning Based on Contribution Rate Weight Stack Method, International Conference on Future Energy, Environment, and Materials.
26-Zhou, CH., Gong, H., Chen, B Li, J., Gao, M., Zhu, F., Chen, W. (2017). InSAR Time-Series Analysis of Land Subsidence under Different Land Use Types in the Eastern Beijing Plain, China, Remote Sens, 9(4), 380
27-Zhou, Z. (2013). The applications of InSAR time series analysis for monitoring long-term surface change in peatlands, University of Glasgow.