نوع مقاله : علمی پژوهشی
نویسندگان
1 1- مربی گروه معماری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه صنعتی شاهرود، شاهرود، ایران
2 کارشناسی معماری دانشگاه علم و فرهنگ تهران
چکیده
تازه های تحقیق
مقدمه
تأمل پیرامون مسکن و خانه، متناظر با مفهوم «سکونت کردن» در مکانی خاص است. همچنین سکونت کردن مفهومی فراتر از رفع نیاز دارد و گویای برقراری پیوند معنادار میان انسان، عناصر مکان، فضا و محیط می‌باشد (سرتیپی پور، 1392، 6). مفهوم سکونت و خانه در معماری ایرانی از احترام به انسان و فضا گرفته شده است (امینیان،1392: 3). در واقع معماری ایرانی، بر اساس اصول خاصی شکل گرفته که ریشه در فرهنگ و ارزش‌های این سرزمین دارد (پیوسته گر و همکاران ،1396: 2). این اصول در مسکن روستایی نیز وجود داشته، اما با ورود تکنولوژی، تغییرات ساختار اجتماعی و اقتصادی، تحولاتی در الگوی معماری مسکن روستایی ایجاد شده است (سلیم و ملکی نیا،1396: 2) و در معماری امروز به اصول معماری ایرانی کمتر توجه شده است. امروزه اغلب خانه‌های روستایی با مشکلاتی چون عدم آرامش و ناپایداری زیستی مواجه هستند (زرگر و همکاران، 1394: 1). در این میان معماری مسکن روستایی قدیم واجد شاخص‌های ارزشمندی است که می‌تواند پس از شناسایی و تحلیل، در ساخت و سازهای جدید مورد بهره‌برداری قرار گیرد. به این ترتیب علاوه بر تداوم ارتباط بین نسل‌ها، هویت کالبدی-فضایی روستا نیز احیاء خواهد شد (زرگر و همکاران، 1394: 1).
از این رو هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی اصول معماری ایرانی در مسکن روستایی است. بدین منظور پس از مطالعه تحقیقات انجام شده در این زمینه، ابتدا اصول معماری ایرانی مشخص شده و سپس در نمونه موردی روستای کلامو شاهرود مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است و در نهایت استخراج الگو بر اساس اصول معماری ایرانی و مولفه‌های آن برای مسکن معاصر روستای کلامو ارائه شده است.
مواد و روشها
این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش توصیفی-تحلیلی می باشد. بدین منظور در مرحله اول اطلاعات مربوط به پیشینه پژوهش در حوزه اصول معماری ایرانی از منابع کتابخانه‌ای و اسنادی استخراج شده است. در ادامه پس از تحلیل محتوا، چهارچوب نظری مشخص شد، سپس با مطالعه میدانی، با شیوه تحلیلی، اصول معماری ایرانی در مسکن روستای کلامو شاهرود بررسی شده است. برای شناسایی بستر پژوهش، ابتدا با برداشت میدانی، 4 الگوی شاخص مسکن روستایی استخراج شده و در ادامه نمود اصول معماری ایرانی و مولفه های آن در این الگوهای شاخص تحلیل شده است و در نهایت استخراج الگو بر اساس این اصول برای مسکن معاصر روستا ارائه شده است.
یافته ها و بحث
نتایج پژوهش نشان داد کالبد الگوهای شاخص مسکن روستای کلامو در مقیاس خرد و کلان متناسب با ابعاد انسانی بوده و استفاده از حیاط‌های متعدد برای تفکیک فعالیت‌ها، راهکاری دیگر برای حوزه‌بندی عملکردی فضاها در روستای کلامو است. استفاده از مصالح بوم‌آورد در الگوهای شاخص مسکن این روستا علاوه بر انطباق با اقلیم روستا، وحدت و هماهنگی مناسبی را در منظر بافت روستا ایجاد نموده است. همچنین نتایج تحلیل‌ها نشان داد در اکثر الگوهای شاخص مسکن کلامو ورودی از طریق دالان به حیاط اتصال می‌یابد و جهت ورودی به گونه‌ای است که دید مستقیم به فضاهای خصوصی ندارد و از اشراف جلوگیری کرده است. در اغلب الگوهای شاخص شاخص مسکن این روستا برای ورود به اتاق‌های خصوصی پیش ورودی تعریف شده و به طور مستقیم ورود به اتاق‌ها امکان‌پذیر نیست تا خلوت مورد نیاز اتاق‌های خصوصی تامین شود. همچنین فضاها در الگوهای شاخص مسکن روستای کلامو، به صورت درونگرا و در اطراف حیاط شکل گرفته‌اند و این نوع از سازماندهی فضایی، محرمیت و مرکزیت را ایجاد نموده است.
نتیجهگیری
اصول معماری ایرانی در تار و پود فرهنگ و تمدن این سرزمین نهفته است و از دیر باز در ساخت بناها از آن بهره می‌بردند. از دیدگاه پژوهشگران اصول معماری ایرانی و مولفه‌های آن شامل پنج اصل مردم‌واری (رعایت مقیاس انسانی، پرهیز از ارتفاع بلند بنا، پرهیز از تشخص، تأمین نیاز ساکنین)، خودبسندگی (یافتن مکان مناسب، تأمین آسایش حرارتی برودتی)، نیارش (تعادل و تقارن)، پرهیز از بیهودگی (اعتدال در تزئینات، استفاده از تزئینات کاربردی، میانه‌روی در وسعت بنا و ایجاد فضاهای چند عملکردی) و درونگرایی (ایجاد محرمیت، ایجاد مرکزیت، نهی از اشراف، ایجاد خلوت، ایجاد سلسله مراتب فضایی) می‌باشد. در گذشته مسکن روستایی نیز از این اصول بهره‌مند بوده است. اما امروزه تغییرات گسترده اجتماعی و اقتصادی، تحولاتی را در الگوی معماری مسکن روستایی ایجاد کرده و در معماری امروز روستایی به اصول معماری ایرانی کمتر توجه شده است. در این میان معماری مسکن روستایی قدیم واجد معیارها و شاخص‌های ارزشمندی است که می‌تواند پس از شناسایی و تحلیل، در طراحی الگوی مسکونی جدید مورد بهره‌برداری قرار گیرد. از این رو در این پژوهش اصول معماری ایرانی در مسکن روستایی (نمونه موردی روستای کلامو شاهرود) بررسی شده است.
نتایج پژوهش نشان می‌دهد که الگوهای شاخص مسکن روستای کلامو با اصول معماری ایرانی انطباق دارد و در همه الگوها نمودی از این اصول و مولفه‌های آن دیده می‌شود. در اصل مردم‌واری، مولفه پرهیز از تشخص و تأمین نیاز ساکنین و در اصل پرهیز از بیهودگی، مولفه اعتدال در تزئینات و میانه‌روی در وسعت بنا و در اصل درونگرایی، مولفه نهی از اشراف و ایجاد خلوت به طور بارز و ویژه مورد توجه بوده است. در ادامه پژوهش، استخراج الگو بر اساس اصول معماری ایرانی و مولفه‌های آن ارائه گردید. نتایج این پژوهش می‌تواند به عنوان پیشنهاداتی کاربردی در مسکن امروزی روستای کلامو مورد استفاده قرار گیرد و از آنجا که استخراج الگو از درون زندگی، فرهنگ و نیازهای ساکنین روستای کلامو برخاسته است، می‌تواند علاوه بر تطبیق با شرایط اقلیمی، زیستی و سبک زندگی روستایی، در ارتقاء احساس تعلق و باز زنده‌سازی سبک زندگی روستایی نیز موثر باشد.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
The principles of Iranian architecture are derived from the culture of this region. These principles have existed in rural Iran in the past. But today, social and economic developments have made changes in the pattern of rural housing architecture and in today's architecture, less attention has been paid to the principles of Iranian architecture. Meanwhile, the architecture of the old rural housing has valuable criteria and indicators that can be identified and analyzed and used in the design of a new housing model. Therefore, the main purpose of this study is to investigate the principles of Iranian architecture in rural housing. This research is applied in terms of purpose and descriptive-analytical in terms of method. For this purpose, by studying library sources, the principles of Iranian architecture were identified, and then by field study, the manifestation of these principles in four housing index models of Kalamo village in Shahroud was examined. The results show that the housing index models of Kalamo are in accordance with the principles of Iranian architecture and in all models, a manifestation of these principles and its components can be seen. In principle, populism has been considered as a component of avoiding identifying and meeting the needs of residents, and in principle, avoiding the futility of moderation in decorations and moderation in the size of the building, and in principle, introversion, prohibition of aristocracy and creating privacy. The model extraction based on the principles of Iranian architecture and its components for contemporary rural housing is presented
کلیدواژه‌ها [English]
)