تحلیل تاثیر وضعیت سکونتی بر کیفیت زندگی ساکنین محلی (نمونه موردی: میدان هروی تهران)

نوع مقاله : علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، دانشکده شهرسازی، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

2 دانشجوی کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه علوم و تحقیقات، تهران، ایران.

چکیده

سکونت و نحوه ی سکنی گزیدن انسان، امری حیاتی و جزئی جدایی ناپذیر در تمام دوران حیات بشریت بوده است. از آن جا که کیفیت زندگی بدون کیفیت محیطی که در آن زندگی می کنیم معنایی ندارد، بنابراین می توان گفت کیفیت محیط زندگی یک قسمت از کیفیت زندگی است و شامل تمامی فاکتورهایی می شود که بخشی از رضایتمندی انسان ها را از محیط تشکیل می دهند. هدف اصلی این پژوهش رسیدن به شناخت کافی از وضعیت سکونتی و در نهایت تحلیل کیفیت زندگی ساکنین محله میدان هروی می باشد. مقاله حاضر از دو بعد توصیفی و تحلیلی و با طرح پرسشنامه، درصدد تحلیل کیفیت سکونت در این محدوده می باشد. روش تحقیق در این پژوهش، تحلیل عاملی و با تکنیک AHP به وسیله­ی نرم افزار expert choice است که پایایی پرسشنامه آن از طریق آلفای کرونباخ با نرم افزار spss و روایی آن از طریق روش والتز و باسل بررسی شده است. همچنین برداشت های میدانی از عوامل سکونت و استفاده از نظر ساکنین از طریق پرسشنامه و تحلیل آن، منابع اطلاعاتی و داده های این پژوهش می‌باشد. در نهایت از طریق بررسی و مقایسه­ی نتایج این دو منبع داده به تحلیل نقاط قوت و ضعف و مشکلات این میدان پرداخته خواهد شد. میدان هروی در منطقه ی چهار و ناحیه سه از شهرداری تهران و در قسمت شمال شرقی شهر واقع شده است. به لحاظ قرارگیری و موقعیت میدان در اطراف کاربری های مهم و شاهراه های اصلی همچون بزرگراه امام علی و صیاد شیرازی و دیگر دلایل، لزوم بررسی وضعیت سکونتی و میزان رضایت مندی ساکنین در این محدوده پرواضح است. یافته های این پژوهش نشان می‌دهد که معیار سلامت، بیشترین تاثیر و معیار محیط کالبدی، کمترین تاثیر را درکیفیت زندگی در میدان هروی داشته است. در نتیجه ی این پژوهش بایستی برای دو معیار سلامت و امنیت در این محدوده برنامه ریزی و تلاش بیشتری کرد. همچنین در انتها با توجه به نتایج و معیار های مشخص شده، برای بهبود کیفیت زندگی ساکنین، پیشنهاداتی ارائه گردیده است.

تازه های تحقیق

از نمودار های تطبیقی بالا دریافتیم که میزان رضایتمندی ساکنین از سطح کیفیت سکونت حقیقی از منظر معیار ها و زیر معیار های مسکن مناسب بالاتر است. این نشان دهنده ی این است که ساکنین بیشتر معیار سلامت میدان هروی و اطراف آن را دیده اند تا نقاط ضعف و کمبود های آن. این در حالی است که سعی شده است

با فرض پایایی و روایی تحقیق و صحت اطلاعات و آمار بدست آمده، چرایی و ریشه ی اختلاف میان داده های وضع موجود و نظر ساکنین را می‌توان به عنوان یک پژوهش دیگر در نظر گرفت، اما در این پژوهش تنها به سوال اصلی تحقیق که مقایسه ی بین این دو بود را بررسی کردیم.

نکاتی که می‌توان از مقایسه ها یافت این است که بیش ترین و کم ترین اختلاف میان مقایسه به ترتیب مربوط به سلامت و امنیت می‌باشد. این بدین معناست که ساکنین محیطی سلامت میدان هروی را بیشتر از محیط کالبدی و تراکم و سرانه دریافت و درک کرده‌اند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Analysis of the effect of residential status on the quality of life of local residents (Case study: Heravi Square, Tehran)

نویسندگان [English]

  • Saman Bayattork 1
  • ali ettehadi 2
1 Master student of Urban Planning, Faculty of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran
2 Master student of Urban Planning, Faculty of Architecture and Urban Planning, University of Science and Research, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Human habitation and settlement has been a vital and integral part of all of human life. Since the quality of life does not make sense without the quality of the environment in which we live, so it can be said that the quality of the living environment is part of the quality of life and includes all the factors that form part of human satisfaction with the environment. The main purpose of this study is to gain sufficient knowledge of the residential situation and finally analyze the quality of life of the residents of Heravi Square neighborhood. The present article seeks to analyze the quality of housing in this area from two descriptive and analytical dimensions and by designing a questionnaire. The research method in this research is factor analysis with AHP technique by expert choice software whose reliability of the questionnaire was evaluated through Cronbach's alpha with SPSS software and its validity was evaluated by Waltz and Basel method. Also, field perceptions of housing factors and using residents' opinions through a questionnaire and its analysis are information sources and data of this research. Finally, by reviewing and comparing the results of these two data sources, the strengths, weaknesses and problems of this field will be analyzed. Heravi Square is located in the fourth and third districts of Tehran Municipality and in the northeastern part of the city. In terms of location and location of the square around important uses and major highways such as Imam Ali Highway and Sayad Shirazi and other reasons, the need to check the residential situation and the level of satisfaction of residents in this area is clear. Findings of this study show that the criterion of health has the greatest impact and the criterion of physical environment has the least impact on quality of life in Heravi Square. As a result of this research, more planning and efforts should be made for the two criteria of health and safety in this area. Also, at the end, according to the results and criteria, to improve the quality of life of residents, suggestions are provided.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Housing criteria
  • dimensions of housing
  • quality of housing
  • Heravi Square
  • Tehran

سکونت و نحوه ی سکنی گزیدن انسان از ابتدای زندگی بشر، امری حیاتی و جزئی جدایی ناپذیر از زندگی وی در روستا و یا شهر در همه ی دوران ها بوده است.  برای دستیابی به عدالت در جامعه، همه ی انسان به حد مطلوبی از سکونت نیاز دارند تا بتوانند دیگر نیاز های پایه و حیاتی خود را برطرف کنند و به خلاقیت و نهایتا خود شکوفایی در جامعه برسند. هر دو نوع زندگی روستایی و شهری دارای ضعف ها و قوت های خویش می‌باشند، اما تلفیق و ترکیب ویژگی های آن دو در کنار هم می‌تواند کیفیت زندگی را بالا ببرد. در این مقاله به شناخت دقیق تر نیاز های بشریت در امر کیفیت زندگی پرداخته خواهد شد، که در طول زمان سبب ایجاد معیار ها و استاندارد های این مقوله گردیده است. امروزه به سبب موقعیت خوب و دسترسی مناسب میدان هروی به یکی از محدوده هایی تبدیل شده است که مورد علاقه بسیاری از سرمایه داران برای ساخت ساز های تجاری و یا اداری با تراکم زیاد شده است که تنوع و گوناگونی این فعالیت ها خود باعث از بین رفتن امنیت، حس تعلق، سلامت، محیط کالبدی(به سبب ساخت ساز های محصور کننده) و در نهایت باعث افول کیفیت زندگی ساکنین در این محدوده شده است.  فعالیتی هایی که در این محدوده توسعه یافته اند بسیار بیشتر از نیاز اهالی بوده و گاهی غیر مرتبط با نیاز های اولیه در محدوده های مسکونی هستند. در صورت ادامه این روند ساکنین بومی از این محدوده مهاجرت کرده و به دیگر نواحی مهاجرت می‌کنند که خود باعث بروز پدیده هایی مانند بروز مشکلاتی از قبیل وندالیسم و عدم حس تعلق ساکنین به محدوده که منجر به رها سازی و درنهایت متروک و بی روح شدن محدوده از لحاظ کیفیت زندگی می شود. ضرورت این تحقیق از این منظر که رضایت از کیفیت زندگی باعث افزایش میزان رضایت از زندگی، کاهش استرس، کاهش وندالیسم، ایجاد حس تعلق خاطر و وابستگی به محیط زندگی و درنهایت بر میزان خود کیفیت زندگی تاثیر مثبت می گذارد. با توجه به موقعیتی که میدان هروی دارد و نقش مهمی که در دسترسی و تامین نیاز های ساکنین دارد ولی این محدوده مورد توجه بسیار زیادی برای ساخت مراکز تجاری و اداری شده است که باعث افول کیفیت زندگی در این محدوده شده است. هدف از این پژوهش تحلیل وضعیت سکونتی در راستای تحلیل کیفیت زندگی در میدان هروی می‌باشد.  بر این اساس، این پژوهش پاسخگوی این پرسش خواهد بود که وضعیت کیفیت زندگی در میدان هروی به چه صورت است. میدان هروی، با دارا بودن پتانسیل های اقتصادی، اجتماعی و کالبدی بالا در امر سکونت بسیار حائز اهمیت می‌باشد. این میدان به عنوان یک گره­ی ترافیکی و اجتماعی مهم به حساب می‌آید و بررسی و تحلیل نقاط قوت و ضعف آن برای بالا بردن هر چه بیشتر کیفیت زندگی در آن ارزش زیادی را به همراه دارد. مقاله حاضر از دو بعد توصیفی و تحلیلی به مسئله مورد نظر می‌پردازد و ضمن بررسی کتابخانه ای و اسنادی برای گردآوری ادبیات و پیشینه ی آن، با مطالعات میدانی و انجام پرسشنامه در میدان هروی تهران درصدد پاسخگویی به سوال اصلی و مسئله ی کیفیت سکونت در آن می‌پردازد. روش تحقیق فوق تحلیل عاملی به وسیله نرم افزار expert choice  و به روش AHP  است که پایایی پرسشنامه آن از طریق آلفای کرونباخ به کمک نرم افزارSPSS و روایی آن از طریق روش والتز و باسل مورد تایید کارشناسان قرار گرفته شده است. همچنین برداشت های میدانی از عوامل سکونت و استفاده از نظر ساکنین از طریق پرسشنامه و تحلیل آن، منابع اطلاعاتی و داده های این پژوهش می‌باشد. در نهایت از طریق بررسی و مقایسه ی نتایج این دو منبع داده به تحلیل نقاط قوت و ضعف و مشکلات این میدان پرداخته خواهد شد. میدان هروی در شرق تهران ، منطقه4 ، ناحیه3 قرار دارد. این میدان تقریبا در مرکز محله هروی قرار دارد محله ای که بالغ بر 50281 نفر را در اطراف خود جای داده است که امروزه به یکی از مراکز اداری و تجاری استان تهران تبدیل شده است. میدان هروی از شمال به خیابان وفامنش، از غرب به خیابان گلستان پنجم، از جنوب به بلوار پناهیان و از شرق به خیابان موسوی متصل شده است. یافته های این پژوهش نشان می ‌دهد که معیار سلامت بیشترین تاثیر و معیار محیط کالبدی کمترین تاثیر را در کیفیت زندگی در میدان هروی داشته است. حال با توجه به نتایج و معیار های مشخص شده برای بهبود میزان کیفیت زندگی پیشنهاداتی از جمله ( ایجاد پایگاه اطلاعاتی به روز از وضعیت شاخص های کیفیت زندگی ساکنین ، افزایش ارتباط ساکنین با مدیریت شهری از طریق نهاد های مردم نهاد، استفاده و حمایت از ظرفیت نیروی انسانی موجود و به کارگیری متقاضیان برای انجام برنامه های خود جوش در محله برای ارتقا خدمات بهداشتی) ارائه شده است.

  1. آسایش، حسین( ١٣٨٠). سنجشکیفیتزندگیدریکصدشهربزرگجهان، فصلنامه جستار های شهر سازی، شماره
  2. بیات ترک، سامان و کرمی، علی،1399، طراحی محله امن یافت آباد جنوبی با رویکرد CPTED،سومین کنفرانس بین المللی مهندسی عمران، معماری و شهرسازی،تهران،،،https://civilica.com/doc/1039348
  3. بوند، جان، کورنر، لین ( ١٣٨٩ ). کیفیتزندگیوسالمندان، ترجمه حسین محققی، کمال، تهران، نشر دانژه
  4. رفیعیان، مجتبی (1390)، "رویکرد ها و روش های سنجش کیفیت محیط مسکونی شهری "، تهران، نشر آذرخش
  5. عزیزی، محمد مهدی (1383)، جایگاه شاخص های مسکن در فرایند برنامه ریزی مسکن"، نشریه هنر های زیبا، شماره 11
  6. عزیزی، محمد مهدی (1378)، ارزیابی اثرات کالبدی- فضایی برج سازی در تهران، نشریه هنر های زیبا، شماره 4 و 5
  7. غفاری، غلامرضا کریمی؛علیرضا، نوذری، حمزه (1391)، "روند مطالعه کیفیت زندگی در ایران"، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی، سال اول، شماره ۹
  8. ابراهیم زاده، عیسی، قاسمی، عزت الله، 1393 ، " ارزیابیشاخصهایکالبدیمسکنشهریبارویکردتوسعه    پایدارنمونه موردیشهرسامان"، مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای
  9. سیف الدینی، فرانگ (1381)، "فرهنگ واژگان برنامه ریزی شهری و منطقه ای"، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز

10. سالنامه شهرداری اهواز (1391)،اهواز، شهرداری اهواز

11. محمودی، سجاد (1391)، "سنجش کیفیت زندگی در قلمرو کالبدی-محیطی منطقه دو شهر قم"، پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران.

  1. فرجی ملایی، امین ( ١٣٨٩ ). تحلیلشاخصهایکیفیتزندگیشهریوبرنامهریزیبرایبهبودآن، موردی شهر بابلسر، پایان نامه کارشناسی ارشد رشته جغرافیا و برنامه ریزی شهری، دانشگاه تهران.
  2. مختاری، مرضیه و نظری، جواد ( ١٣٨٩). جامعهشناسیکیفیتزندگی، انتشارات جامعه شناسان.

14. عرب زوزنی، مرتضی، حسنی‌پور، سهیل، بایگی، ولی‌الله. درک مفهوم آلفای کرونباخ: ضرورتی برای انجام مطالعات پژوهشی اصیل. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. ۱۳۹۳; ۱۴ (۹) :۸۳۱-۸۳۲

  1. زنگنه، علی (1397)، سنجش تاثیر مسکن مناسب بر کیفیت زندگی شهروندان نمونه موردی شهر خواف، فصلنامه پژوهش های نوین علوم جغرافیایی، معماری و شهرسازی، شماره 13، صص 46-31
    1. Cown, R. (2005). The Dictionary of Urbanism,Streetwise Press.
    2. Liu, B. (1976), "Social Quality of Life Indicators for Small Metropolitan Areas in America"International Journal of Social Economics, Vol. 3 No. 3, pp. 198-213. https://doi.org/10.1108/eb013800
    3. Marans, R. W. (2002). Understanding environmental quality through quality of life studies: The 2001 DAS and its use of subjective and objective indicators. Landscape and Urban Planning.
    4. edjat S, Montazeri A, , Mohammad K, Majdzadeh R , et al. Multiple Sclorosis Quality of Life comparing to healthy people, Iranian Journal of epidemiology; 2007, 1(4); 19-24 
    5. Profect, M. & Gorden, P. (1992). Planning for Urban Quality. London: Routledge
    6. Nedjat S, Montazeri A, Holakouie K, et al. Psychmetric properties of the Iranian interview-administered version of the WHOQOL-BREF: A population based study. BMC Health Service Research 2008; 8:61
    7. Cummins RA. Moving from the quality of life concept to a theory. Journal of Intellectual disability research 2005; 49: 699-706
    8. Williams, R. (2008). Notes on the Underground; An Essay on Technology, Society, and the Imaginatin. The MIT Press Cambridge.
    9. Felce, D., & Perry, J. (1995)”. Quality of life: Its definition and measurement”. Research in Developmental Disabilities, 16(1), 51-74
    10. https://atlas.tehran.ir/Default.aspx?tabid=100
    11. https://www.avalanchgarden.com