نوع مقاله : موضوعی - تحلیلی
نویسندگان
1 استادیار شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
2 دکتری شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی،تهران، ایران
3 کارشناس ارشد شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
یافته ها و بحث
مقصود اصلی پژوهش، ردیابی مشکلهای ناشی از تهیه و اجرای طرحهای آمادهسازی زمین است و با توجه به ویژگیهای مشکلهایی که عموماً این برنامهها با آنها روبرو هستند و تعدد و تنوع ذینفعان درگیر در آنها نیاز به اختیار روشی است که بتواند به ردیابی مشکلهای مورد نیاز تمام ذینفعان بپردازد. از اینرو روش فرایند انتخابی مورد استفاده در این پژوهش مشکلیابی هدفمند است که در آن فرصت اعلام نظر ذینفعان متفاوت فراهم میگردد و در این میان نقش پژوهشگر از یکسو جمعبندی و فراتحلیل نظرات ذینفعان متفاوت در فرایند تهیه و اجرای آمادهسازی است که با بهکارگیری فنون گردآوری و تحلیل دادهها همچون تحلیل محتوای موضوعی انجام میگردد و از سوی دیگر فراهم آوردن چارچوبی برای ابراز نظر و دستیابی به همرأیی است که از طریق تسهیلگری در فرایند منتخب میانجیگری مشارکتی انجام میشود. در نهایت آسیبهای اصلی فرایند تهیه و اجرای آمادهسازی مورد شناسایی قرار گرفته و در سه محور، پیشنهادهای کلان بر اساس روش مشکلگشایی گروهی ارایه شده است.
تحلیل اسناد و برنامههای موجود در زمینهیِ طرح آمادهسازی زمین و روندهای اجرایی آن در ایران، از بیتوجهی به تحولات مفهومی زمین و دگرگونیهای یادشده و پیمودن مسیری غیرروشمند در تعیین و تحلیل اهداف و مشکلات حکایت دارد. ناکارآمدی در زمینهیِ تحقق توسعه از پیش اندیشیده و برنامهریزیشده برای افزایش عرضه زمین در قالب تهیه طرحهای اجرایی، نارسایی در زمینهیِ روندکارهای تهیه طرح و سازوکارهای اجرایی امکانسنجی و نظارت بر تهیه و اجرای طرح، مشکلات نهادی (رسمی و غیررسمی) در زمینهیِ تحقق توسعه از پیش اندیشیده و برنامهریزیشده تنها بخشی از مشکلات انباشته شده در رابطه با طرحهای آمادهسازی زمین در ایران است.
علیرغم تمام تمهیداتی که در عناوین طرحهای آمادهسازی و محتویات آنها صورت گرفته و با وجود کسب تجارب فراوان تهیهکنندگان و مجریان امور شهری، به نظر میرسد این طرحها نتوانستهاند در مسیر توسعه برنامهریزی شده شهرها به موفقیت مطلوب دست پیدا کنند. یکی از اقداماتی که میتواند در جریان اصلاح روندهای نادرست و مشکلات طرحهای آمادهسازی مورد توجه قرار گیرد، آسیبشناسی و بازنگری شرح خدمات این طرحها و روندهای اجرایی آنها است، زیرا با نگاهی نقادانه به چگونگی تهیه، اجرا و محتوای طرحها میتوان مشکلات را شناخت و راهکارهایی را برای جلوگیری از شدت یافتن مشکلات مرتبط با آنها ارائه داد که در واقع ضرروت این پژوهش نیز برخاسته از این مقصود است.
پژوهش حاضر با بررسی و آسیبشناسی طرحهای آمادهسازی زمین در ایران، دو هدف مشخص دارد: الف. ردیابی مشکلات عرصهیِ توسعهیِ زمین با تاکید ویژه بر طرحهای آمادهسازی زمین و روندهای اجرایی آن و ب. تدبیر الزامات و پیشنهادهای کلان مرتبط با اصلاح شرح خدمات و روندهای اجرایی آن.
نتیجه گیری
در این پژوهش سعی شده است فرآیند بازشناسی و صورتبندی مشکل بهشکل مشارکتی و با حضور نهادهای درگیر و ذینفع تدوین شود تا در نهایت راهکارهای ارائه شده نیز جنبهیِ عملیاتی داشته باشد. فرایند مشکلیابی دارای ماهیتی تکامل یابنده است که در آن از یک سو اهداف، ارزشها و نیازها توسط فرایندهای برنامهریزی نشده و از سوی دیگر فرایندهای از پیش تدبیر شده، تعیین میشوند. اهمیت انتخاب "مشکل" درست برای عمل برنامهریزی آن است که در صورت تمرکز بر گشودن مشکلات نادرست، کوششها ـ حتی با به کارگیری روندکاری کارآمد ـ صرف گزینههای نادرست خواهد شد که نه تنها جامعه مجبور به تحمل زیان ناشی از کوشش های نابجا باید شود بلکه وضعیت مشکلدار نیز پا برجا میماند.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Land development as one of the main policies of land planning in Iran has been defined in urban planning system. Following that, the definitions of land development and development plan have been explained in the relevant laws and instructions and have been considered by urban planners. The subject of land development since the 1990s in global experiences and attempts were made to redefine land as a rare and valuable commodity And new agendas such as land sovereignty were introduced in this area. Analysis of existing documents and programs in the field of land development plan and its implementation processes in Iran indicates disregard for the conceptual changes of the land and the mentioned changes and taking an unsuitable path in determining and analyzing the goals and problems. The main purpose of this study is to track the problems resulting from the development and implementation of land planning process and according to the characteristics of the problems that these programs generally face and the multiplicity and diversity of stakeholders involved in them, it is necessary to have a method that can track all required problems. Therefore, the selective problem-solving process method used in this research is purposeful problem-solving which It provides an opportunity to express the views of different stakeholders that is done by using data collection and analysis techniques as well as thematic content analysis. Finally, the main disadvantages of the development and execution process have been identified and in three axes, macro suggestions are presented based on group problem solving method.
کلیدواژهها [English]
مقدمه
آمادهسازی زمین درواقع برنامهریزی عملیاتی برای توسعهیِ زمین است؛ بدین معنا که آنچه در طرحهای جامع و تفصیلی برای شهر اندیشیده و تدوینشده است، باید در طرح آمادهسازی به مرحله اجرا درآید؛ اما این طرح، تنها اجرای صرف طرحهای تفصیلی نیست؛ بلکه آمیزهای است از قواعد اندیشیده شده پیشین و دیگر عواملی که ازلحاظ برنامهریزی شهری، معماری و مهندسی ساختمان برای بهبود و ارتقای کیفیت محیطهای مسکونی لازم است. اما در سالهای اخیر بر سویههای نوینی از آماده سازی زمین تاکید شده است.
آمادهسازی زمین به عنوان یکی سیاستهای اصلی توسعهیِ زمین در دهه 1360 در قوانین مرتبط با اراضی شهری تعریفشده و در پی آن تعاریف آمادهسازی زمین و طرح آمادهسازی در قوانین و دستورالعملهای مرتبط تبیین شده و مورد توجه برنامهریزان شهری قرار گرفته است.
به موازات گسترش استفاده از انگاشت توسعۀ زمین و اختیار رهیافت حکمروایی خوب به منظور پاسخگویی به سازوکارهای مورد نیاز برای دستیابی به آن در سطح شهر، ردیابی دو رهیافت اصلی در زمینۀ پاسخگویی به پرسش چگونگی دستیابی به توسعۀ زمین در متون مختلف امکانپذیر است.
موارد و روشها
رهیافت نخست در مواجهه با پرسش چگونگی دستیابی به توسعۀ زمین: سنجش وضعیت و جایگاه شهر در یک وضعیت قیاسی با سایر مناطق با در نظر گرفتن مسیر حرکت در درون انگاشت حکمروایی خوب زمین و مسیر طی شده: از دیدگاه این رهیافت وضعیت شهر به لحاظ میزان برخورداری از نیروهای محرک توسعۀ زمین تنها به میانجی قیاس نسبی با سایر شهرها و پایش مسیر حرکت شهرها در درون مسیر حمکروایی خوب زمین امکانپذیر است.
رهیافت دوم در مواجهه با پرسش چگونگی دستیابی به توسعۀ زمین: شناسایی و معرفی نیروهای محرک و بسترساز توسعۀ زمین از دیدگاههای نظری مختلف: با توجه به اینکه انضباط برنامهریزی به مفهوم کلی و برنامهریزی شهری در سطح جغرافیایی ویژه، به لحاظ نظری وامدار دیدگاههای نظری مطرح شده در سایر انضباطها است، روشهای مختلفی برای بررسی وضعیت شهرها مورد استفاده قرار میگیرد.