نوع مقاله : علمی پژوهشی
نویسندگان
1 مدرس گروه شهرسازی، واحد همدان، دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران
2 استادیارگروه شهرسازی، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
3 دانشجوی کارشناسی ارشد طراحی شهری، واحد اهواز، دانشگاه آزاد اسلامی، اهواز، ایران
چکیده
تازه های تحقیق
بافت قدیم و مراکز با ارزش تاریخی و فرهنگی شهرهای ایران مملو از بنا های ارزشمندی است که متاسفانه به علت عدم توجه کافی به این نوع ابنیه، کم کم رو به زوال و فرسودگی می روند. (علی زاده، مبهوت، 1394، 10). در این راستا پروژه های محرک توسعه همانند موجی که در یک دریاچه ایجاد می شود می تواند علاوه بر ترغیب ساکنان بافت های فرسوده، ساکنان بافت های مجاور را نیز ترغیب به نوسازی کند (چالشگر، علایی، 1394، 11). باززنده سازی بافت های تاریخی می تواند باعث افزایش سطح کمی و کیفی معیارهای کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی باشد. دستیابی به احیا و باززنده سازی بافت های تاریخی منجر به پویا تر شدن این بافت ها می شود. با توجه به پیشینه و چارچوب نظری تحقیق به منظور ارزیابی تطبیقی بین سه بافت تاریخی مرکزی، عامری و خرمکوشک اهواز، چهار معیار؛ کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در نظر گرفته شد. ارزیابی این بافت ها با مدل AHP و با استفاده از نرم افزار Eepert choice صورت گرفت. نتایج تحقیق نشان می دهد طبق نظر کارشناسی محققان این پژوهش، به ترتیب بافت مرکزی، عامری و خرمکوشک در رتبه های اول تا سوم قرار گرفتند. همچنین بعد ارزیابی معیارها و زیر معیارها معیار اجتماعی نسبت سایر معیار ها بیشترین وزن را دارا بود. همینطور از میان زیر معیار ها و مطابق با جدول 4، مولفه های نفوذ پذیری با میانگین وزنی 419/0، امنیت با میانگین وزنی 461/0، قیمت زمین با وزن 667/0 و کیفیت محیط با میانگین وزنی 667/0، میانگین وزنی بیشتری نسبت به گروه خود داشتند. بر اساس نتایج کلی پژوهش به منظور باززنده سازی و پویایی تر کردن این بافت ها از طریق محرک توسعه شهری، پیشنهادات زیر ارائه شده است:
1- استفاده مناسب از زمین های بایر و تخریب بناهای غیر قابل مرمت و جایگزینی با ابنیه مقاوم و کارآمد.
2- بالا بردن سطح امنیت در این مناطق.
3- مرمت مراکز تاریخی و فرهنگی به منظور ارتقاء سطح کیفیت این مناطق.
4- اصلاح شبکه معابر به منظور دسترسی مناسب و نفوذ پذیر شدن این بافت ها.
5- ایجاد شرایط مناسب و دادن تسهیلات به منظور مرمت و نوساز کردن به ساکنینی در بناهای فرسوده زندگی می کنند.
6- ارائه ضوابط تشویقی برای مشارکت در طرح های باززنده سازی این بافت ها.
7- در نظر گرفتن کاربری ها و نقش افراد ذی نفع و ذی نفوذ در این بافت ها که می توانند عامل محرک توسعه باشند.
کلیدواژهها
موضوعات
عنوان مقاله [English]
نویسندگان [English]
Today, the issue of historical contexts is one of the most important issues in the fields of urbanism and architecture. One of the factors affecting the regeneration of these textures is the existence of stimulus uses that are very effective in the development and dynamics of historical textures. The purpose of this study is to evaluate the effect of stimulant uses on the regeneration of historical, central, Ameri and Khorramkushk textures located in Ahvaz. What are the factors and criteria influencing stimulus uses on the regeneration and dynamism of these historical contexts? Has been raised as the main research question. According to the comparative comparison of the three historical contexts of Markazi, Ameri and Khorramkushk, the research method of this research is descriptive and analytical and the findings obtained through the AHP model have been done using expert choice software. The results show that the central tissue with an average weight of 0.691, in the first rank, Ameri with an average weight of 0.209 and Khorramkushk with an average weight of 0.100 were in the second and third ranks. Also, according to the evaluation, social criteria with an average weight of 0.459, economic with an average weight of 0.285, physical with an average weight of 0.137 and environmental criteria with an average weight of 0.119, on the effect of stimulus uses on dynamics and the regeneration of these three tissues is effective.
کلیدواژهها [English]
روش پژوهش
روش تحقیق این پژوهش بصورت توصیفی - تحلیلی می باشد. پژوهش حاضر به منظور ارزیابی تطبیقی سه بافت تاریخی مرکز، عامری و خرمکوشک اهواز و تاثیر کاربری های محرک بر باززنده سازی بافت های تاریخی با رویکرد پویایی صورت گرفته است، به همین منظور و برای انتخاب گزینه برتر، یک درخت سلسله مراتبی تنظیم گردید. این درخت از یک هدف (انتخاب گزینه برتر)، چهار معیار (کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی)، در مجموع 12 زیر معیار و سه گزینه (بافت مرکزی، عامری و خرمکوشک) تشکیل شده است. طراحی پرسشنامه بر اساس درخت سلسه مراتبی (شکل 1) انجام شده است. همچنین مطابق با نظر کارشناسی نگارندگان پرسشنامه ی طرح شده تکمیل شد. ارزیابی صورت گرفته با مدل AHP و با نرم افزار Eepert choice صورت گرفته است. روش گرد آوری اطلاعات بصورت مطالعات اسناد کتابخانه ای و برداشت میدانی صورت گرفته است.
.
بحث و یافته های پژوهش
برای ارزیابی و انتخاب نمونه ای برتر، از طریق مدل AHPو با استفاده نرم افزار expert choiceچهار معیار؛ کالبدی، اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی بصورت مقایسه زوجی مورد مقایسه قرار گرفتند. در جدول 3 رتبه بندی معیارها بر اساس رتبه بدست آمده مشخص شده است.
جدول 3- اوزان محاسبه شده معیارها در نرم افزار expert choice
ردیف |
نام شاخص |
ارزش وزنی |
رتبه |
1 |
اجتماعی |
0.459 |
1 |
2 |
اقتصادی |
0.285 |
2 |
3 |
کالبدی |
0.137 |
3 |
4 |
زیست محیطی |
0.119 |
4 |
(منبع: نگارندگان، 1399)
در جدول ذیل بر اساس مقایسات زوجی صورت گرفته، نتایج نهایی اوزان زیر معیارهای موثر برای باززنده سازی و پویایی این بافت ها از طریق کاربری های محرک نشان می دهد؛ در معیار کالبدی، زیر معیار نفوذ پذیری دارای بیشترین وزن و بعد از آن زیر معیارهای کیفیت مسکن، زیبایی شناختی و دسترسی به خدمات شهری در رتبه های بعدی قرار گرفتند. همچنین در معیار اجتماعی، زیر معیار امنیت دارای بیشترین وزن و بعد از آن زیر معیارهای مشارکت عمومی، فضاهای همگانی و حس تعلق در رتبه های بعدی قرار دارند. در معیار اقتصادی، زیر معیار قیمت زمین از اهمیت بیشتری نسبت بازیگران اقتصادی برخوردار بوده است. در نهایت معیار زیست محیطی، زیر معیار کیفیت محیطی نسبت به بهداشت محیطی در اولویت می باشد. نتایج در جدول 4 آمده است.
جدول 4- اوزان محاسبه شده زیر معیار ها در نرم افزار expert choice
معیارها |
زیر معیار ها |
وزن زیر معیارها |
کالبدی (459/0) |
کیفیت مسکن |
231/0 |
زیبایی شناختی |
183/0 |
|
نفوذ پذیری |
419/0 |
|
دسترسی به خدمات شهری |
166/0 |
|
اجتماعی (285/0) |
مشارکت عمومی |
262/0 |
امنیت |
461/0 |
|
حس تعلق |
124/0 |
|
فضاهای همگانی |
153/0 |
|
اقتصادی (137/0) |
بازیگران اقتصادی |
333/0 |
قیمت زمین |
667/0 |
|
زیست محیطی (119/0) |
کیفیت محیط |
667/0 |
بهداشت محیط |
333/0 |
(منبع: نگارندگان، 1399)
نتایج بدست آمده از یافته ها و ارزیابی تطبیقی انجام شده در نرم افزار expert choice نشان می دهد بافت مرکزی اهواز در رتبه نخست و بعد از آن عامری و خرمکوشک در رتبه های بعدی قرار گرفتند. در نمودار زیر اوزان نهایی گزینه های پژوهش نشان داده شده است.
نمودار 1: رتبه بندی گزینه های منتخب
(منبع: نگارندگان، 1399)
با توجه به جدول ذیل، بعد ارزیابی و مقایسه تطبیقی سه بافت مرکزی، عامری و خرمکوشک نتایج تحلیل نشان می دهد؛ در بافت مرکزی به ترتیب معیارهای کالبدی، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی در اولویت قرار دارند. و در زیر معیار ها در معیار کالبدی؛ به ترتیب زیرمعیارهای زیبایی شناختی، دسترسی به خدمات شهری، نفوذ پذیری و کیفیت مسکن، در معیار اجتماعی؛ به ترتیب زیر معیار های فضاهای همگانی، امنیت، مشارکت عمومی و حس تعلق، در معیار اقتصادی؛ زیر معیار قیمت زمین و بعد از آن بازیگران اقتصادی، در معیار زیست محیطی؛ زیر معیار کیفیت محیطی نسبت به بهداشت محیط در اولویت قرار دارند. در بافت عامری به ترتیب معیارهای اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و کالبدی و در زیر معیارها، در معیار کالبدی؛ به ترتیب زیر معیارهای نفوذ پذیری، دسترسی به خدمات شهری، کیفیت مسکن و زیبایی شناختی، در معیار اجتماعی؛ زیر معیارهای حس تعلق، مشارکت عمومی، امنیت و فضاهای همگانی، در معیار اقتصادی؛ بازیگران اقتصادی نسبت به قیمت و همچنین در معیار زیست محیطی؛ کیفیت محیط و بعد از آن بهداشت از اهمیت بالایی برخوردار هستند. در نهایت در بافت خرمکوشک؛ به ترتیب معیارهای، زیست محیطی، کالبدی، اجتماعی و اقتصادی در اولویت قرار دارند. و در زیر معیارها، در معیار کالبدی؛ به ترتیب کیفیت مسکن، زیبایی شناختی، نفوذ پذیری و دسترسی به خدمات شهری. در معیار اجتماعی؛ به ترتیب اولویت حس تعلق، مشارکت عمومی، امنیت و فضاهای همگانی در معیار اقتصادی؛ زیر معیار بازیگران اقتصادی نسبت به قیمت زمین و در نهایت در معیار زیست محیطی؛ زیر معیار بهداشت محیط نسبت به کیفیت محیط ارحجیت دارند. معیارها و زیر معیار های هر بافت که از اهمیت بیشتری برخوردار هستند در سه رنگ مختلف برای هر کدام از بافت ها در جدول 5 مشخص شده است.
جدول 5- عوامل تاثیر گذار کاربری های محرک بر باززنده سازی بافت های تاریخی منتخب با رویکرد پویایی
ردیف |
مولفه ها |
بافت مرکزی |
عامری |
خرمکوشک |
معیارها |
کالبدی |
739/0 |
148/0 |
113/0 |
اجتماعی |
664/0 |
258/0 |
098/0 |
|
اقتصادی |
751/0 |
174/0 |
075/0 |
|
زیست محیطی |
687/0 |
162/0 |
151/0 |
|
زیر معیارها |
کیفیت مسکن |
731/0 |
081/0 |
188/0 |
زیبایی شناختی |
761/0 |
073/0 |
166/0 |
|
نفوذ پذیری |
733/0 |
199/0 |
068/0 |
|
دسترسی به خدمات شهری |
743/0 |
194/0 |
063/0 |
|
مشارکت عمومی |
691/0 |
218/0 |
091/0 |
|
امنیت |
717/0 |
195/0 |
088/0 |
|
حس تعلق |
249/0 |
549/0 |
157/0 |
|
فضاهای همگانی |
731/0 |
188/0 |
081/0 |
|
بازیگران اقتصادی |
731/0 |
188/0 |
081/0 |
|
قیمت زمین |
761/0 |
166/0 |
073/0 |
|
کیفیت محیط |
731/0 |
188/0 |
081/0 |
|
بهداشت محیط |
614/0 |
117/0 |
268/0 |
(منبع: نگارندگان، 1399)