کاربرد توسعۀ میان‌افزا در شناسایی عرصه‌های مداخله در بافت‌های شهری (نمونۀ موردی: محدودۀ تجریشِ منطقۀ یک تهران)

نوع مقاله : علمی ترویجی

نویسندگان

1 استادیار گروه معماری، گروه معماری،دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحدیادگار امام(ره)، شهر ری، ایران.

2 کارشناس ارشد معماری، مدرس گروه معماری،دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه آزاد اسلامی واحدیادگار امام(ره)، شهر ری، ایران.

چکیده

در پی رشد بی­رویۀ جمعیت ناشی از مهاجرت که اغلب در شهرهای موجود در کشورهای در حال توسعه رخ می­دهد؛ شاهد رشد بی­قوارۀ شهرها و گسترش افقی آنها به بهانۀ تامین نیاز مسکن هستیم. از این رو جهان امروز با مشکلات عمده­ای از جمله مشکلات ناپایداری محیط­های شهری، بحران انرژی، کاهش منابع طبیعی و عدم مدیریت صحیح در زمین­های شهری مواجه است.
علاوه بر موارد فوق، نادیده گرفتن و رها کردن بافت تاریخی که هویت و سرمایۀ هر سرزمین قلمداد می­شود، بسیار حائز اهمیت است. در حال حاضر بسیاری از برنامه­ریزان بر روی توسعۀ میان­افزا به عنوان راهبردی جهت حل مشکلات ناشی از مدیریت رشد و توسعۀ شهری، تجدید حیات مراکز شهری، مسکن و توسعۀ پایدار متمرکز شده­اند.
 درایران اصلی ترین پتانسیل توسعۀ میان­افزای شهری، بافت­های قدیمی هستند، که مبحث نوسازی و بهسازی در این بافت­ها سال­هاست که آغاز شده است و با توجه به گستردگی مسئلۀ پیش رو همچنان ادامه دارد و  روی آوردن به بحث توسعۀ­درونی، رویکردی مناسب در زمینۀ شهرسازی و معماری و رفع مشکلات فوق تلقی می­شود. سیاست توسعۀ میان­افزای شهری به واسطۀ ویژگی میان­رشته­ای خود، تعاملی میان معماری، شهرسازی و مرمت ایجاد کرده است. توسعۀ میان­افزا با محافظت از فضاهای باز شهری، بازنده­سازی محلات قدیمی و کاهش هزینه­های مربوط به زیرساخت­ها امکان خانه­دار شدن را برای مردم فراهم کرده است.
این پژوهش کوشیده است با روش توصیفی _ تحلیلی و استفاده از داده­های اسنادی، مطالعات میدانی، مصاحبه و پرسش­نامه و نیز با استفاده  از فن تحلیل الگوی رفتاری به بررسی و ثبت الگوهای رفتاری استفاده­کنندگان از محیط کالبدی  بپردازد. فن تحلیل الگوهای رفتاری در فضاهای شهری شامل چهار گام اصلی است که گام اوّل: تهیۀ نقشه از محدوده مشخص شده میدان تجریش تا باغ فردوس است.
گام دوّم: ثبت الگوهای رفتاری که ثبت صحیح و سیستماتیک حرکات در فضای مورد مطالعه که کار عمده و اصلی در فن حاضر است.
 گام سوم: تهیه نقشۀ الگوهای رفتاری است. این گام به ثبت دقیق اطلاعات به دست آمده در گام دوم بر روی نقشه تولید شده در گام اول اختصاص دارد. پیش از ثبت الگوهای رفتاری باید موقعیت عناصر متحرک بر روی نقشه تعیین شود.
 گام چهارم، تحلیل نقشۀ الگوهای رفتاری است.در واقع گام چهارم در راستای پاسخ گویی به سوالات زیر است:
 1.آیا فضای شهری طراحی شده با الگوی رفتاری مردم انطباق دارد؟2. آیا فضاها(فضاهای مخصوص عابر پیاده، سواره، حمل­ونقل عمومی، عمومی، خصوصی و نظایر آن) به درستی تعریف شده­اند. متناسب با کارکردشان توسط مردم مورد استفاده قرار می­گیرند؟3. چه بخش­هایی از فضا توسط مردم بیشتر و یا کمتر مورد استفاده قرار می­گیرند؟
 به طور مثال ازدحام و و احساس سردرگمی و عدم نمایانی در دسترسی ها، سبب ایجاد مشکلات زیادی میشود که ، بهبود دسترسی ها و ارتقاء کیفیت منظر شهری پیشنهاد شده است. پیشنهاد چگونگی بهبود در بخش تحلیل یافته ها مشخص می­شود. از مسائل دیگر ازدحام دست­فروشان کتاب و کالاهای مود نیاز در جداره پیاده رو است که  به منظور ساماندهی دست­فروشان، پیش­بینی فضاهای فرهنگی و در نتیجه  منجر به رونق اقتصادی شد. نتایج حاصل از تحلیل دوربین ها حاکی از آن است که برخی دانه­های درشت محدوده باعث عدم نفوذپذیری و در پی آن ایجاد مناطق ناامن می­شود.
 در در واقع مواردی که با استفاده از فن تحلیل الگوی رفتاری در راستای توسعۀ میان­افزا استخراج شد شامل؛ توجه به مسائل زیست محیطی، فضاهای فرهنگی و تفریحی، ارتقای سمنظر شهری ، ایجاد مکان­های امن، بهسازی فضایی، بهبودی دسترسی­ها، ایجاد رونق اقتصادی، افزایش نفوذ پذیری و اختلاط کاربری­هاست. در واقع مواردی که با استفاده از فن تحلیل الگوی رفتاری در راستای توسعۀ میان افزا استخراج شد شامل؛ توجه به مسائل زیست محیطی، فضاهای فرهنگی و تفریحی، ارتقای منظر شهری ، ایجاد مکان­های امن ، بهسازی فضایی، بهبودی دسترسی­ها، ایجاد رونق اقتصادی، افزایش نفوذ پذیری و اختلاط کاربری­هاست که به منظور اجرایی کردن این موارد با کمک تحلیل محله 4 روش الگوی رفتاری و مصاحبه با افراد و متخصصین راهکاهایی ارائه شد.

تازه های تحقیق

زمین، اساسی­ترین عامل توسعه و نحوۀ استفاده از آن، مهم­ترین مباحث برنامه­ریزی شهری است. افزایش جمعیت و توسعۀ شهرنشینی فشار فزاینده­ای را بر زمین شهری وارد نموده و در نتیجه، تخریب زمین­های پیرامون شهرها را موجب شده­است.

 به­ طوری­که توسعۀ پراکندۀ شهری و تغییرات کاربری اراضی پیرامونی شهرها، از چالش­های اساسی در برنامه­ریزی و طراحی شهری در دهه­های اخیر بوده­است. سیاست توسعۀ میان­افزای نسبت به سایر سیاست­های توسعۀ شهری مزیت­های نسبی، به خاطر کاهش در هزینه­های آماده­سازی، نگهداری، امنیتی، انتظامی شهر و دسترسی آسان­تر به خدمات شهری برخوردار است.

مدل توسعۀ میان­افزا ابزار خوبی است برای جذب سرریز جمعیت در جهت مدیریت خردمندانۀ فضا در بهره­برداری زمین، کاهش قیمت زمین از طریق استحصال زمین بافت فرسوده به جای هزینۀ آماده­سازی زمین بایر و گسترش عمودی شهرها از طریق نوسازی و بهسازی بافت­های فرسودۀ شهری و پرهیز از تخریب باغات و یا گسترش محدودۀ شهر.

در این پژوهش پس از شناسایی کامل محدودۀ مورد مطالعه و اصول توسعۀ میان­افزا و با استفاده از فن تحلیل الگوی رفتاری، شاخص­های مرتبط با توسعۀ میان افزا که شامل توجه به مسائل زیست­محیطی، فضاهای فرهنگی و تفریحی، ارتقای منظر شهری، ایجاد مکان­های امن ، بهسازی فضایی، بهبودی دسترسی­ها، ایجاد رونق اقتصادی، افزایش نفوذپذیری و اختلاط کاربری­هاست، استخراج شد.

با مطالعات میدانی و مصاحبه و پرسش­نامه و با روش تحلیل الگوی رفتاری و با استفاده از نقشه­های طرح تفصیلی محدوده برای هر گروه از شاخص ها، پیشنهاداتی ارائه شد که چگونگی نیل به پیشنهادات از یک طرف حاصل تجزیه و تحلیل اطلاعات مرحله 4 روش الگوهای رفتاری و از طرفی دیگر، حاصل مصاحبه های میدانی در سایت مورد نظر و مصاحبات با افراد متخصص است.

از راهکارهای ارائه شده در راستای ارتقایمنطقۀ مورد مطالعه: افزایش امنیت در مسیر روددرۀ مقصود بیک؛ ایجاد تسهیلات لازم برای گروه­های کم­توان مانند معلولان و نابینایان در فضا؛ حفاظت اکولوژیکی آب و محدودۀ پیرامون، حذف فضاهای ناامن در محدودۀ بافت فرسودۀ پشت بازار تجریش با بهره­گیری از تمهیدات طراحی، آرام­سازی خیابان­های منتهی به فضاهای شلوغ و ... می­توان اشاره کرد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Application of infill development in identifying areas of intervention in urban contexts (Case study: Tajrish area of Tehran region 1)

نویسندگان [English]

  • kiyanoosh hasani 1
  • marjan baharinezhad 2
1 PhD in Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University, Central yadegar_e_imam khomeini(rah), iran.
2 Master of Architecture, Lecturer of the Department of Architecture, Faculty of Architecture and Urban Planning, Islamic Azad University, Central yadegar_e_imam khomeini(rah), iran.
چکیده [English]

Following the unregulated population growth caused by migration, which often occurs in cities in developing countries; We are witnessing the rapid growth of cities and their horizontal expansion under the pretext of meeting the housing needs. Hence, the world today is facing major problems such as the instability of urban environments, energy crisis, depletion of natural resources and lack of proper management of urban lands.
 
In addition to the above, it is very important to ignore and abandon the historical context that is considered the identity and capital of any land. Many planners are currently focusing on infill development as a strategy to address the challenges of managing urban growth and development, revitalizing urban centers, housing, and sustainable development.
In Iran, the main potential for urban infill development is the old context, the issue of renovation and rehabilitation in these textures has been started for many years and continues due to the extent of the problem ahead, and turning to the discussion of internal development is an appropriate approach. In the field of urban planning and architecture and solving the above problems is considered. Urban infill policy has created an interaction between architecture, urban planning and restoration due to its interdisciplinary nature. Infill development has made it possible for people to become homeowners by protecting open urban spaces, restoration old neighborhoods, and reducing infrastructure costs.
 
This research has tried to study and record the behavioral patterns of users of the physical environment by descriptive-analytical method and using documentary data, field studies, interviews and questionnaires and also by using the behavioral pattern analysis technique. The technique of analyzing behavioral patterns in urban spaces includes four main steps, the first step: preparing a map of the specified area of Tajrish Square to Ferdows Garden.
Step 2: Record behavioral patterns that record the correct and systematic movements in the study space, which is the main work in the present technique.
 
 The third step is to prepare a map of behavioral patterns. This step is dedicated to accurately recording the information obtained in the second step on the map produced in the first step. The position of the moving elements on the map must be determined before recording the behavioral patterns.
The fourth step is to analyze the schema of behavioral patterns. In fact, the fourth step is to answer the following questions:
1. Does the designed urban space conform to the behavior pattern of the people? 2. Are the spaces (spaces for pedestrians, riders, public transport, public, private, etc.) properly defined? Are they used by people in proportion to their function? 3. What parts of the space are more or less used by people?
For example, congestion and confusion and lack of visibility in accesses, cause many problems that, improve access and improve the quality of urban landscape has been proposed. The suggestion of how to improve is specified in the analysis section. Another issue is the overcrowding of booksellers and fashion goods on the sidewalk, which in order to organize the vendors, anticipate cultural spaces and thus lead to economic prosperity. The results of the analysis of the cameras indicate that some coarse grains in the range cause impermeability and consequently create insecure areas.
 In fact, the items that were extracted using the behavioral pattern analysis technique for infill development, including attention to environmental issues, cultural and recreational spaces, urban landscape promotion, creating safe places, spatial rehabilitation, improving access, creating prosperity Economic, increasing permeability and mixing uses. In fact, the items that were extracted using the behavioral model analysis technique for infill development, including attention to environmental issues, cultural and recreational spaces, urban landscape promotion, creating safe places, spatial rehabilitation, improving access, creating economic prosperity. , Increasing the permeability and mixing of land uses, in order to implement these cases, with the help of neighborhood analysis, 4 methods of behavioral model and interviews with individuals and experts were provided.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "infill development
  • Tehran's first district
  • urban context
  • Tajrish"

 

در این پژوهش پس از شناخت اصول توسعۀ میان افزا و تعیین شاخص­های مرتبط با این اصول در قالب مدل تحلیل پژوهش و بومی ساختن آنها با توجه به شرایط بافت­های شهری ما، به شناخت این شاخص­ها در منطقۀ 1 شهرداری تهران به عنوان نمونۀ موردی تحقیق پرداخته و پس از آن با استفاده از فن تحلیل الگوی رفتاری به نصب دوربین در سه محدودۀ مورد نظر پرداخته شد. با شاخص­ها و همپوشانی آنها به نتیجۀ واحد رسیدیم که بیانگر پیشنهاداتی با بالاترین پتانسیل در راستای توسعۀ میان­افزا در محدوده است.

سپس بعد از شناخت اصول توسعۀ میان­افزا و تعیین شاخص­های مرتبط با این اصول به ارائه راهکارهایی در ارتقایمنطقۀ مورد مطالعه پرداخت. با مطالعات میدانی و مصاحبه و پرسش­نامه و با روش تحلیل الگوی رفتاری و با استفاده از نقشه­های طرح تفصیلی محدوده برای هر گروه از راهکارها، پیشنهاداتی ارائه شد که به شرح زیر است؛ چگونگی نیل به پیشنهادات زیر از یک طرف حاصل تجزیه و تحلیل اطلاعات مرحله 4 روش الگوهای رفتاری و از طرفی دیگر، حاصل مصاحبه های میدانی در سایت مورد نظر و مصاحبات با افراد متخصص است.

6-1-1-راهکارهای ارتقای کیفیت منظر شهری:

  1. تقویت خوانایی با استفاده از عناصر و نشانه­های موجود مانند امام­زاده صالح؛
  2. افزایش نمایانی و قابل رویت بودن نشانه­ها و نمادهای شهری؛
  3. استفاده از بناهای یادبود و نشانه­های شهری به عنوان سیستم­های مسیریابی؛
  4. ایجاد پرسپکتیو تعریف شده و ممتد و عدم قطع آن با پل­های هوایی عابر.
  5. تبدیل معابر منتهی به لبۀ آب به کریدورهای پرطراوت با کاربری­های مختلط در روددرۀ مقصودبیک؛

6.ایجاد چشم­انداز مناسب از داخل به سمت رشته­کوه البرز؛

 

6-1-2-راهکارهای ارتقای رونق اقتصادی و بهبود دسترسی ها:

  1. تأمین سرانه­های استاندارد شهری برای رسیدن به ارائۀ خدمات شهری مناسب با استفاده از اراضی بایر، متروکه و بافت­های فرسوده؛
  2. بکارگیری کاربری­های مختلط جاذب فعالیت­های جمعی؛
  3. حفظ و تقویت محورها، کانون­های فعالیتی و گره­های فعال و سرزنده؛
  4. ایجاد فرصت برای فعالیت­های 24 ساعته در محدودۀ میدان قدس تا تجریش؛
  5. افزایش نفوذپذیری معابر در بافت برای مواقع بحرانی؛
  6. استفاده از زمین­های خالی در جهت ایجاد کاربری­های فعال  و ساماندهی بازارهای خیابانی

6-1-3-راهکارهای ارتقای جنبه های فرهنگی:

  1. ایجاد محیط­های آموزشی، فرهنگی و ورزشی
  2. حفظ و ارتقاء خاطرات جمعی و هویت از طریق بناهای تاریخی پیرامون محدوده. مانند عزاداری محرم در تکیۀ تجریش؛
  3. ایجاد فرصت­هایی برای ایجاد نمایش هویت و تاریخ محلی از طریق اجرای عملکردی و مفهومی طراحی و نمایش مردمی
  4. ایجاد کلاس­های آموزشی با افزایش حمایت­های بهداشتی، اجتماعی و رفاهی که سبب مشارکت هر چه بیشتر آنان در اجرای پروژه­های خدماتی شهری می­گردد؛

;

  1. ایجاد بسترهای فضایی لازم برای فعالیت گروه­های مختلف اجتماعی مانند کودکان، بانوان و بزرگسالان؛
  2. ایجاد تسهیلات لازم برای گروه­های کم­توان مانند معلولان و نابینایان در فضا؛

6-1-4-راهکار ایجاد فضاهای امن:

  1. کنترل ساخت­وسازهای کالبدی جدید جهت هماهنگی با بافت؛
  2. کفسازی مناسب و هماهنگ جهت یکپارچگی فضا؛
  3. استفاده از مبلمان شهری مناسب با فضا در محورهای پیاده؛
  4. مناسب­سازی محیط و تعریف شبکۀ پیاده بین نشانه­های شهری و بازار؛
  5. ایجاد مسیرهای پیاده و دوچرخه در اطراف رودخانه و در حاشیۀ معابر اصلی؛
  6. تقویت ارتباط بین دو لبۀ رودخانه توسط پل­های پیاده؛
  7. آرام­سازی خیابان­های منتهی به فضاهای شلوغ؛
  8. گسترش حمل­ونقل عمومی و تشویق مردم به استفاده از آن؛
  9. ایجاد پارکینگ­های عمومی در اطراف محدوده و کاهش پارک حاشیه­ای در محدوده؛
  10. حذف فضاهای ناامن در محدودۀ بافت فرسودۀ پشت بازار تجریش با بهره­گیری از تمهیدات طراحی؛
  11. رویت­پذیر بودن فضاها با ایجاد وضوح بصری و روشنایی مناسب.

6-1-5-راهکارهای توجه به مسایل زیست محیطی:

  1. پیش بینیِ حفاظ چرخۀ طبیعی رودخانه؛ حفاظت اکولوژیکی آب و محدودۀ پیرامون؛
  2. تمهیدات لازم جهت کاهش آلودگی­های زیست­محیطی مانند ساماندهی سیستم فاضلاب و دفع آب­های سطحی و هدایت قبل از ورود به رودخانه؛
  3. استفادۀ مناسب از توپوگرافی موجود در جهت ایجاد فضاهایی با لندسکیپ جاذب جمعیت؛
  4. استفاده از جوی­ها و کانیوهای سرپوشیده در جهت دفع آب­­های سطحی و کاهش آلودگی محیط؛
1.اطلس شهر تهران(1389)، مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران.
2.احمدیان، رضا، فتحعلی بیگلو، منا، ژاله رجبی، پروانه(1394)، " روش ها و فنون کاربردی در طرای شهری و برنامه ریزی شهری و منطقه ای"، انتشارات آذرخش، تهران، چاپ اول.
3.حاتمی­نژاد، حسین، ضرغام­فر، مسلم، خادمی، امیرحسین، میرسیدی، سید محمد(1394)، "سیاست­های فضایی در برنامه­ریزی شهری"، انتشارات پاپلی، مشهد، چاپ اول.
4.حاج­علیزاده،احمد،ابراهیمی،امین، نوید، بهروز(1393)، "توسعۀ درونی و میان­افزا رویکردهای متاخر توسعه در بافت­های کهن"،انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمی، چاپ اول.
5.حبیبی، سید محسن، مقصودی، ملیحه(1383)،"مرمت شهری"،انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
6.عبدی، محمدعلی، مهدی­زادگان ،سیما(1389)، "توسعۀ درون­شهری"،مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن، چاپ اول.
.
7.غنی، فریده(1392)، "برنامه­ریزی بافت مرکزی شهر تهران با نگرش توسعۀ میان­افزا"، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ برنامه­ریزی شهری با راهنمایی دکتر منوچهر طبیبیان،دانشکدۀ هنرهای زیبا،دانشگاه تهران،تهران.
8.فرجی­راد، خدر، کاظمیان، غلامرضا(1391)،"توسعۀ محلی و منطقه­ای از منظر رویکرد نهادی"، انتشارات جهاد دانشگاهی، تهران، چاپ اول.
9.قره­بگلو،  مینو،  نژادابراهیمی،  احد، اردبیلچی، ایلقار (1398)، "معماری میان­افزار:رویکرد میان­رشته­ای برای طراحی در بافت تاریخی، نمونۀ موردی: مجموعۀ تجاری مشروطه در بافت تاریخی بازار تبریز"، باغ نظر، تهران.
10.لاجوردی، محمدحسین، همرا، حامد(1391)، "اطلس جامع ایران_تهران جدید"، انتشارات فرزانگان، تهران، چاپ اول، ص9.
11.مدیریت مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران(1394)، "نوشتارهایی در باب توسعۀ کالبدی ـ فضایی شهر"، مرکز مطالعات و برنامه­ریزی شهر تهران، تهران.