شارت ، روشی برای مشارکت در طراحی شهری

نوع مقاله : یاداشت فنی

نویسندگان

1 دکتری شهرسازی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استادیارگروه شهرسازی،واحد قزوین،دانشگاه آزاد اسلامی،قزوین،ایران

چکیده

امروزه گسترش دامنه فعالیت‌ها به واسطه ساخت‌و‌سازهای سرسام‌آور در شهرها، موجب بروز مشکلات ترافیکی در معابر نظیر تراکم ترافیک و کُندی جریان عادی عبور و مرور وسایل نقلیه،کاهش شدید فضای پارکینگ، افزایش استفاده از سوخت‌های فسیلی،بروز تصادفات و کاهش میزان امنیت عابران،افزایش آلودگی‌های زیست محیطی و مشکلات اجتماعی چون کاهش سرزندگی در افراد و مسائلی از این دست می‌شود. مراکز شهری به دلیل تمرکز فعالیت‌ها و تجمع افراد، همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین گره‌های ترافیکی در سطح شهرها نمایان می‌شوند. نظریه‌پردازان شهری ضمن ارائه تکنیک‌های متعدد در راستای توسعه انسان‌محورشهرها،اشاره‌ای مستقیم به احداث پیاده‌راه‌ها و تأثیرات مثبت این‌گونه فضاها بر رونق سرزندگی اجتماعی و افزایش رضایتمندی شهروندان داشته و آن را به عنوان یکی از مهم‌ترین راهکارهای کاهش حجم ترافیک وسایل نقلیه در  معابر معرفی می‌کنند.در فضای مشترک علاوه بر مرتفع کردن اولویت نخست نظریه‌پردازان شهری که همان انسان‌محور کردن فضاهای شهری می‌باشد، به نیازهای وابسته به حضور خودروها نیز توجه شده و همین امر موجب رضایت خیل عظیمی از ذینفعان فضاهای شهری به همراه داشته است.در فضای مشترک سعی برآن شده که علاوه بر حضور کامل افراد پیاده، وسایل نقلیه به‌صورت کنترل شده و با حجم محدود در فضای شهری حضور یابنددر این مقاله با استفاده از روش‌های توصیفی و تحلیل اطلاعات موجود در منابع موردنظر،معیارهای طراحی شهری فضاهای مشترک در مراکز شهرها استخراج و ارائه شد .در همین راستا و بر پایه معیارهای به دست آمده متون نظری و تجربیات جهانی متعدد ،راهکارها و ضوابط طراحی برای اجرای این ایده در مناطق مرکزی شهری(نمونه مورد مطالعه: خیابان خیام قزوین) در قالب یک چارچوب به صورت جدول ارائه شد.

تازه های تحقیق

دراین مقاله سعی برآن بود که با بهره­گیری از منابع معتبر موجود دراقصی نقاط جهان و مطالعه تجربیات کشورهای توسعه یافته در زمینه بهره‌مندی از ایده فضای مشترک برای کنترل ترافیک وسایل نقلیه و ترویج پیاده­روی در مراکز شهری، معیارهای طراحی این ایده در مناطق مرکزی شهرها و مراکز تجمع شهری تدوین شده و با استناد به منابع معتبر و تجربیات صورت گرفته، این معیارها در قالب پیشنهادات طراحی در حوزه مداخله مراکز شهری ارائه شود(جدول3). در طی سالیان اخیر،کشورهای توسعه یافته و صنعتی به این نکته دست پیدا کرده‌اند که با کاهش حجم ترافیک سواره در مناطق شهری و ترویج پیاده مداری می‌توان سرزندگی و نشاط قبلی را به فضاهای شهری بازگرداند. استفاده بیش از حد از وسایل نقلیه و وابستگی فعالیت‌های انسان به آن، زمینه­ساز مشکلات جسمی و روحی فراوانی شده که در نهایت افراد ساکن در شهرها را از محیط سرزنده شهری دور ساخته و لذت یک زندگی بانشاط را از مردم می‌گیرد. طی سالیان گذشته کشورهای متعددی اقدام به برنامه‌ریزی در راستای کاهش حجم ترافیک وسایل نقلیه کرده که مقتضی به شرایط خاص هر کشور، طرحی خاص به معرض اجرا درآمده است. ایده فضای مشترک یک رویکرد طراحی شهری می‌باشد که با هدف کاهش ترافیک وسایل نقلیه، زمینه را برای مدیریت بهتر حجم خودروهای عبوری فراهم کرده و فضایی امن‌تر و با مساحت بیشتر در اختیار عابرین پیاده قرار داده است. با توجه به دستاوردهای مثبت این ایده در اقصی نقاط جهان و استقبال مردم از اجرا آن، می‌توان از آن به عنوان یکی از مهم‌ترین راهکارهای کنترل و مدیریت ترافیک سنگین مراکز شهری و تجاری کلان شهرها نام برد که علاوه بر حل مشکلات ترافیکی،فضایی بدیع و سرزنده را در اختیار شهروندان قرار می‌دهد. در این مقاله سعی برآن شد که با برشمردن ویژگی‌های طراحی فضای مشترک و بهره‌گیری از تجارب شهرهای موفق در زمینه اجرای این ایده در مناطق مرکزی آن، معیارهای مورد نظر بمنظور اجرا در محدوده طراحی (خیابان خیام قزوین) استخراج شود. خیابان خیام قزوین که بعنوان یکی از سکانس­های تجاری سطح شهر و همچنین یک محور مهم ترافیکی مطرح می­باشد بدلیل عدم استقبال کاربران از طرح پیشین، پذیرای ایده فضای مشترک(برای اولین بار در عرصه شهرسازی ایران) شد که این امر با مطالعات مرحله­ای گوناگون امکان­پذیر گشت. در همین راستا در ادامه پژوهش به روند تدوین معیارهای طراحی در حوزه مداخله پژوهش پرداخته شد. همچنین پیش از این مرحله، باید به بحث پیش‌نیازهای طراحی در مراکز شهری توجه شده و با اتکا به مراحل آغازین طرح، اقدام به تدوین این معیارها نمود. به همین منظور با اتکا به منابع نظری معتبر و مطالعه تجارب اجرای ایده فضای مشترک در مراکز شهری سایر نقاط جهان و توجه ویژه به مقیاس و نوع مداخله در بافت‌های مرکزی- تجاری شهرها(با اتکا به حوزه مداخله پژوهش)، پنج معیار اصلی در راستای طراحی فضای مشترک در مراکز شهری به دست آمد که شامل:۱- مدیریت و آرامسازی ترافیک۲- بهبود سیمای کالبدی شهر۳- بهبود وضعیت زیست محیطی۴- بهبود وضعیت اقتصادی و خدمات شهری ۵- تقویت زندگی اجتماعی و تعاملات فرهنگی بود. هر کدام از این معیارها دارای زیرمعیار، محور استراتژیک،راهکار، ضوابط طراحی و سیاست اجرایی می‌باشد که باید به هنگام طراحی و اجرای فضای مشترک مورد استفاده طراحان و برنامه‌ریزان قرار بگیرد. در گام بعدی، فرآیند تدوین راهنمای طراحی فضای مشترک در مراکز شهری در ده مرحله بیان شده که با توجه به نحوه و مقیاس اجرای طرح، بایستی مورد توجه قرار بگیرد. باید اذعان داشت که ایده فضای مشترک تنها راهکار برای حل مشکلات ترافیکی و اجتماعی مراکز شهری نبوده و میزان موفقیت این­گونه طرح‌ها، به عوامل متعددی چون مطالعات اولیه، نحوه درستی اجرا، بازخورد اجتماعی مردم، نحوه مدیریت جریان ترافیکی و ... بستگی دارد. فرآیند اجرای اینگونه طرح‌ها، لزوما عاری از اشکال و نقص نبوده و تنها سعی می‌کند که با ایجاد تغییرات کالبدی و ترافیکی،کیفیت زندگی اجتماعی را در مناطق مذکور ارتقا بخشیده و محیطی سرزنده و با نشاط را برای شهروندان فراهم آورد و فضای مشترک خیابان خیام قزوین نیز عاری از این مستثنا نبوده و امید به بهبود شرایط فعلی دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Charrette a way to participate in urban design

نویسندگان [English]

  • Nima Sayad 1
  • navid saeidi rezvani 2
1 PhD in Urban Planning, Tehran Branch of Science and Research, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Urban Planning, Qazvin Branch, Islamic Azad University, Qazvin, Iran
چکیده [English]

Various categories have been presented to examine the extent of popular participation. The most important of these are the categories of Miguel, Einstein, Davidson, and Drieskel. Sharte also realizes popular participation as an effective way. In this way, people participate in decision making, creation and implementation of a plan and oversee it over a specified and targeted timeframe. The perspective of the project is formulated with the views of stakeholders, which is itself a way of researching and gathering information.
The present research is a documentary one, in which the opinions of experts have been used with the help of interviews. At first, some theories of participatory planning have been scrutinized and it has been found that the charter makes a real contribution. Then the concept of charting, its features and stages, and a successful example are discussed. Obstacles have been identified in order to assess the feasibility of implementation of the map in Iran. What can be concluded from this research is that the realization of ranching is not impossible in Iran, but it requires a proper platform. Therefore, at the end, the necessary solutions for laying the implementation of the chart have been discussed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • charrette.participation
  • Participatory urbanism
  • Charrette Feasibility

بیش از نیمی از جمعیت جهان که در شهرها زندگی می­کنند، با مشکلات جدی ترافیکی و چالش­های توسعه شهری روبرو هستند. در بسیاری از شهرهای توسعه یافته، زیرساخت­های قدیمی از جمله شبکه­های ترافیکی، نمی­توانند نیاز شهروندان را برآورده سازند، چراکه این زیرساخت­ها نیاز به بهسازی فوری داشته و هزینه کاهش این مشکلات شهری غالباً بسیار گران است(Zeng et al,2019:1). اصطلاح خاص "فضای مشترک" یک رویکرد کاملاً متفاوت بمنظور طراحی خیابان، جریان ترافیک و ایمنی جاده بوده که به سرعت در حال رشد می­باشد. فضای مشترک با ترکیب وسیع­تر از مفهوم روانشناختی رفتاری و با تغییر درک خطرپذیری و ایمنی، مجموعه­ای از اصول را در راستای ترکیب موفقیت آمیز تحرکات با دیگر عملکردهای مدنی خیابان­ها و فضاهای شهری ارائه می­دهد (Hamilton-Baille,2008:161).

آلودگی، ازدحام و ملاحظات شهری منجر به تغییر رویه در استفاده از وسایل نقلیه خصوصی مراکز متراکم شهری شده است. غالبا آخرین جاده‌ها به سیستم‌هایی نظیرحمل و نقل عمومی، اشتراک گذاری ماشین‌ها و دوچرخه­ها به منظور افزایش میزان پیاده‌روی و دوچرخه سواری مجهز شده‌اند(Scarinci et al.2017: 310). بسیاری از شهرها سیاست­هایی را اتخاذ کرده­اند که هدف آن­ها ارتقاء شیوه­های حمل و نقل فعال مانند پیاده­روی و دوچرخه سواری می­باشد. تشویق به حمل و نقل فعال از اهداف پایداری شهرها پشتیبانی کرده و باعث کاهش آلودگی هوا ناشی از ترافیک می­شود و به کاربران راه­ها کمک می­کند تا یک شیوه زندگی سالم را اتخاذ کرده و سطح فعالیت بدنی خود را افزایش دهند(Rushdi and Tarek,2020: 37). پیاده‌روی طبیعی­ترین راه برای حرکت انسان­هاست. بدن ما، ادراک حسی و ذهنی ما برای میلیون‌ها سال براساس این سیستم جابه­جایی تکامل یافته است(Coch et al,2018). پیاده‌روی عمدتا به عنوان یک نوع حمل و نقل پایدار شناخته شده است. این عمل مزایای اجتماعی و منحصر به فردی دارد، به ویژه در افزایش ارتقای سلامت و عدالت اجتماعی و همچنین کاهش انتشار گازهای گلخانه ای تاثیر مثبتی نیز دارد(Rafiemanzelat,2017: 94). از سوی دیگر ترویج به اشتراک گذاری فضا به منظور بالابردن کیفیت زندگی اجتماعی و ایمنی محیط اطراف خیابان به طور فزاینده مورد پذیرش ویژگی­های طراحی مدرن شهری است(Anvari et al,2015:83). مناطق مرکزی شهرها به طور سنتی محل استقرار اماکن دولتی، کسب و کار، گردشگری و هنر و امکانات تفریحی بوده و در بسیاری موارد هنوز هم وجود دارد(Elsoradi,2018:52). مشکل عرضه در نقاط تجاری مرکز شهر با افزایش تعداد اتومبیل‌های شخصی درخیابان­ها آغاز شد(Lewandowski:2016: 288). با این حال، در سال­های اخیر، روند تفکیک ترافیکی، به دلیل پیشرفت­های معماری و برنامه‌ریزی شهری، رونق یافته است. در عوض، طراحی خیابان و مهندسی ترافیک، باعث انتقال تمرکز از وسایل نقلیه به عابران پیاده به منظور ایجاد یک قلمرو عمومی بهتر شده، که عمدتا از طریق تایید عملکرد خیابان­ها به عنوان مکان­ها و شریان­هاست و همچنین هدف از طراحی آن، به منظور حرکت آسان­تر عابران پیاده و کاهش سرعت وسایل نقلیه است(Kaparias,2015:115). اقدامات ایمنی پیشرفته شامل وسایل نقلیه، زیرساخت­ها و محیط آن، سیستم­های حفاظتی، آموزش و توسعه دانش رفتاری، ابزار اصلی برای کاهش تعداد و شدت حوادث مربوط به افراد آسیب­پذیر در جاده‌ها و خیابان‌هاست. بخش عمده‌ای از کاهش چشمگیر مرگ و میر را می‌توان به افزایش ویژگی‌های امنیتی خودروها، نسبت داد. در کنار آن‌ها بهبود در زیرساخت، سازماندهی دوربین‌های کنترل سرعت، بازنگری محدودیت‌های سرعت برای سازگارکردن آ‌ن­ها با استانداردهای ایمنی جاده‌ها، سیاست­های آشامیدن و رانندگی موثر، افزایش ناحیه 30 کیلومتر در ساعت در مناطقی که بسیاری از کاربران جاده‌ای آسیب­پذیر هستند و بهبود در حفاظت از عابر پیاده و افراد حاضر در خودروها،همه وسایل موثر در ایمنی راه‌ها هستند(Mako and Szakonyi,2016: 2122).

در دهه گذشته، برنامه ریزان حمل­و­نقل در سراسر جهان عناصر طراحی فضای مشترک را به عنوان راهی برای ایجاد مکان‌های دوست‌دار عابران در نظر گرفته‌اند. خیابان‌هایی که دارای اصول  فضای مشترک هستند تمایل به کاهش سرعت خودرو و افزایش ایمنی برای کاربران جاده آسیب‌پذیر دارند(Beitel et al,2018:710). فضای مشترک یک رویکرد طراحی است که با هدف کاهش ترافیک وسایل نقلیه یا تضعیف ترافیک وسایل موتوری با کاهش یا حذف حجم مدیریت ترافیکی مرسوم مانند نشانه­های ترافیکی،علامت­گذاری راه­ها و در برخی مواقع فرونشاندن حاشیه پیاده‌رو بوده که منجر به هم ترازی سطوح می‌شود(Holmes,2015:6).  در واقع فضای مشترک به عنوان یکی از ابزارهای احیا و باز زنده سازی مراکز سنتی و رو به افول شهری مطرح شده که با پیاده­سازی اصول و دستورالعمل‌های طراحی اینگونه فضاها می‌توان رونق را به مراکز بازگرداند و با تقسیم عادلانه شریان‌های حرکتی بین سواره و عابران پیاده، زمینه افزایش سرزندگی و نشاط را در جامعه شهری پدید آورد. حال با توجه به موارد مطرح شده این بحث پیش می­آید که معیارهای طراحی شهری فضاهای مشترک در مراکز شهری چگونه‌اند؟ و دستورالعمل‌های طراحی فضای مشترک در این گونه فضاها دارای چه ویژگی‌های منحصر به فردی هستند. از این­رو در این مقاله سعی برآن شده تا با بهره­گیری از اسناد ارائه شده در زمینه طراحی فضاهای مشترک، معیارهای طراحی برای پیاده‌سازی این رویکرد در مراکز شهری و علی الخصوص در نمونه مورد مطالعه واقع در خیابان خیام شهر قزوین تدوین شده که در قالب چارچوب پیشنهادی ارائه خواهدشد.

-         آیینی، محمد، 1386، کارگاه آموزشی بررسی ابعاد غیر کالبدی توسعه درونزای شهری، تهران، وزارت مسکن و شهرسازی (سازمان عمران و بهسازی شهری ایران).
-         احمدی، حسن، 1380، شهرسازی مشارکتی برنامه ریزی با مردم، تهران، نشریه شهرداری ها، شماره 36، سازمان شهرداری ها و دهیاری های کل کشور.
-         ادیب زاده، بهمن و همکاران، 1389، مهندسی اجتماعی و نقش مشارکت مردمی در تحقق نوسازی در بافت های فرسوده نمونه موردی: محله نعمت آباد، دو فصلنامه نامه معماری و شهرسازی، شماره 4، دانشگاه هنر.
-         ازکیا، مصطفی و غفاری، غلامرضا، 1383، توسعه روستایی با تأکید بر جامعه روستایی ایران، تهران، نشر نی.
-         اوست هویی زن، اندریاس، 1377، مشارکت شهروندان در طرح ریزی و توسعه نواحی شهری، ترجمه ناصر برک پور، مجله معماری و شهرسازی، شماره 48 و 49.
-         حبیبی، محسن و سعیدی رضوانی، هادی،  1384، شهرسازی مشارکتی؛ کاوشی نظری در شرایط ایران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 24، دانشگاه تهران.
-         شریفیان ثانی، مریم، 1380، مشارکت شهروندان حکمروایی شهری و میریت شهری، فصلنامه مدیریت شهری، شماره 8، سازمان شهرداری ها و دهیاری های کل کشور.
-         صیاد، نیما و اقوامی، نیکو، 1389، نوسازی بافت های فرسوده با کمک شهرسازی مشارکتی در ایران، دومین همایش سالانه نوسازی بافت های فرسوده شهر تهران، تهران.
-         منصور، جهانگیر، 1392، قوانین و مقررات مربوط به شهر و شهرداری، تهران، نشر دیدار.
-          
-  Asla Oregan, 2013/12/19, Redmond South US 97 Design Charrette, http://www.aslaoregon.org.
-  Driskell, David, 2002, Creating Better Cities with Children and Youth (A Manual for Participation), Unesco, Publishing & Earthscan Publication ltd.
-  Lennertz, Bill & etal, 2008, An Introduction to Charrettes, Planing Comissioners Journal, number 71.
-  Lennertz, Bill, 2003, New Urbanism: Comprehensive Report & Best Practices Guide, 3rd Edition, Ithaca: New Urban Publications.
-  Lennertz, Bill, 2014/2/10, The Charrette as an Agent for Change, www.charretteinstitute.org.